2.3.4 INZICHT EN BESLUITVORMING
De meeste besluiten die we nemen en de meeste handelingen die we doen hebben we al duizenden keren gedaan. We doen ze vrijwel automatisch en dat vergt nauwelijks onze aandacht. In nieuwe situaties of als zich problemen voor doen moeten we bewust denken, dan hebben we al onze aandacht en creativiteit nodig om een juiste beslissing te nemen. Een mens neemt besluiten op verschillende niveaus. Een veel gebruikt model om beslissingen op de verschillende niveaus weer te geven is het SRK-model van Rasmussen. Rasmussen onderscheidt drie prestatie niveaus:
- Skill-based level Skill based gedrag is gebaseerd op bekwaamheden die automatisch en routinematig worden uitgevoerd. Sturen bij het fietsen gaat ongemerkt. Het zweefvliegtuig horizontaal en met de neus net onder de horizon houden doen we automatisch zonder dat we daar bewust aandacht voor hoeven te hebben. We kunnen ondertussen onze aandacht gebruiken voor ander taken. Dingen die we al heel vaak gedaan hebben, doen we zonder er bij na te denken. Deze handelingen worden onderbroken door controles. Wanneer bij zo'n controle blijkt dat we een fout gemaakt hebben, gaan we naar het ruled-based niveau.
- Rule-based level Het regel niveau. Het bewust afwerken van procedures. Als het stoplicht op oranje springt moet je bewust de regels toepassen. Kun je nog doorrijden of moet je stoppen. Je moet even je aandacht erbij hebben om de auto voor het stoplicht en achter jouw voorganger tot stilstand te brengen. Als de lierkabel breekt doen we wat we al vele malen geoefend hebben. Bijprikken, ontkoppelen, kleppen checken en voldoende vliegsnelheid aannemen.
- Knowledge-based level Creatief denken en dit omzetten in daden. Als zich tijdens de vlucht een nieuw probleem voordoet dan moeten we een nieuwe oplossing bedenken. Stel dat tijdens de vlucht één remklep uit de vleugel komt omdat hij niet goed aangesloten is. We moeten dan die situatie analyseren. Wat is er aan de hand, welke gevolgen kan dat hebben en welke oplossingen zijn er.
Om zweefvliegen te leren begin je op het niveau van Knowledge-Based. Alles is nieuw en er zijn nog geen routines. De instructeur moet je niet teveel tegelijk laten doen, want dan ontstaat er overload. Na een aantal lessen schuiven veel handelingen door naar het niveau van Rule-Based. Je doet al een heleboel automatisch. Alleen dat wat nieuw is bijvoorbeeld het laatste stukje van het leren landen, vergt nog bewust alle aandacht. Wie al lang kan zweefvliegen doet heel veel dingen op Skill-Based niveau.
Zo ontstaan er ook fouten op deze niveaus.
| Niveau | Fouten | |
| skill based |
Een zweefvlieger heeft zichzelf aangeleerd om bij het starten van de turbo eerst het wiel uit te doen. Mocht de motor niet aanslaan dan kan hij zo landen. Na een vlucht waarin hij de motor gebruikt heeft vergeet hij het wiel weer in te doen. Op downwind doet hij de downwindchecks. Wind cross, wiel uit, water geloosd, snelheid op de gele dot. Ondertussen meldt een andere kist zich in het circuit. De zweefvlieger heeft niet door dat hij het wiel ingedaan heeft in plaats van uit en hij landt met het wiel in op de verharde baan. Een paar jaar geleden reed ik meestal in onze benzine auto, maar omdat ik naar een landelijk vergadering moest nam ik de diesel. Tijdens het tanken dacht ik aan de vergadering. Na het tanken, bij het ophangen van de slang, zocht ik het nummer van de tank en constateer dat het te betalen bedrag te hoog is voor diesel. Ik heb benzine in plaats van diesel getankt. Skill based fouten ontstaan vooral als je afgeleid wordt. |
|
| ruled based | Het toepassen van de verkeerde regel of het uitvoeren van de verkeerde procedure. | |
| knowledge-based level |
Als je bij een probleem denkt dat je weet wat de oorzaak is, dan kan het gebeuren dat je alleen maar oog hebt voor informatie die dat idee bevestigt. Informatie die daar strijdig mee is negeer je. Tijdens een wedstrijd heb je een plan gemaakt hoe je jouw finalglide gaat vliegen. Je zit boven het glijpad en je hebt te weinig oog voor de naderende onweersbui. Je besluit door te zetten in plaats van uit te wijken en voor de bui veilig buiten te landen. |
Vermoeidheid en stress vergroten de kans op fouten. Dit geldt vooral voor het ruled based en knowledge based niveau. Wie vaste procedures, zoals bewust uitvoeren van de downwindchecks, oefening kabelbreuk, vrille e.d. zo vaak oefent dat het een automatisme wordt en het op skill based niveau uitgevoerd wordt, die vergroot de kans aanzienlijk dat hij die handelingen ook goed uitvoert als zich onverwacht een kabelbreuk of vrille voordoet.
© Dirk Corporaal, laatste update 4-1-2014
