1.7 REGELGEVING EN LUCHTRUIMSTRUCTUUR

1.7. AIR TRAFFIC REGULATIONS – AIRSPACE STRUCTURE

• 1.7.1 De indeling van het luchtruim in 7 klassen
  
• 1.7.2 TMZ (Transponder Mandatory Zone) en RMZ (Radio Mandatory Zone)
• 1.7.3 Het LFA G systeem
• 1.7.4 Airspace restrictions
• Samenvatting 1.7

1.7.1 DE INDELING VAN HET LUCHTRUIM IN 7 KLASSEN

In SERA.6001 staat over LUCHTRUIMCLASSIFICATIE 

Afhankelijk van hun behoeften categoriseren de lidstaten het luchtruim in klassen die overeenstemmen met de volgende luchtruimclassificatie:

1. Klasse A. Uitsluitend IFR-vluchten zijn toegestaan. Aan alle vluchten worden luchtverkeersleidingsdiensten verleend en alle vluchten worden onderling gesepareerd. Voor alle vluchten is permanente mondelinge lucht-grondcommunicatie vereist. Voor alle vluchten is een luchtverkeersleidingsklaring vereist.
2. Klasse B. IFR- en VFR-vluchten zijn toegestaan. Aan alle vluchten worden luchtverkeersleidingsdiensten verleend en alle vluchten worden onderling gesepareerd. Voor alle vluchten is permanente mondelinge lucht-grondcommunicatie vereist. Voor alle vluchten is een luchtverkeersleidingsklaring vereist.
3. Klasse C. IFR- en VFR-vluchten zijn toegestaan. Aan alle vluchten worden luchtverkeersleidingsdiensten verleend en IFR-vluchten worden gesepareerd van andere IFR-vluchten en van VFR-vluchten. VFR-vluchten worden gesepareerd van IFR-vluchten en ontvangen luchtverkeersinformatie betreffende andere VFR-vluchten alsook luchtverkeersontwijkadvies indien daarom wordt verzocht. Voor alle vluchten is permanente mondelinge lucht-grondcommunicatie vereist. Voor VFR-vluchten is een snelheidsbeperking van 250 kts aangewezen luchtsnelheid (IAS) van toepassing onder 3050 m (10000 ft) boven gemiddeld zeeniveau, behalve indien de bevoegde autoriteit om technische of veiligheidsredenen goedkeuring heeft verleend voor luchtvaartuigtypes die deze snelheid niet kunnen aanhouden. Voor alle vluchten is een luchtverkeersleidingsklaring vereist.
4. Klasse D. IFR- en VFR-vluchten zijn toegestaan en aan alle vluchten worden luchtverkeersleidingsdiensten verleend. IFR-vluchten worden gesepareerd van andere IFR-vluchten en ontvangen luchtverkeersinformatie betreffende VFR-vluchten alsook luchtverkeersontwijkadvies indien daarom wordt verzocht. VFR-vluchten ontvangen luchtverkeersinformatie betreffende alle andere vluchten alsook luchtverkeersontwijkadvies indien daarom wordt verzocht. Voor alle vluchten is permanente mondelinge lucht-grondcommunicatie vereist en op alle vluchten is een snelheidsbeperking van 250 kts aangewezen luchtsnelheid (IAS) van toepassing onder 3.050 m (10.000 ft) boven gemiddeld zeeniveau, behalve indien de bevoegde autoriteit om technische of veiligheidsredenen goedkeuring heeft verleend voor luchtvaartuigtypes die deze snelheid niet kunnen aanhouden. Voor alle vluchten is een luchtverkeersleidingsklaring vereist.
5. Klasse E. IFR- en VFR-vluchten zijn toegestaan. Aan IFR-vluchten worden luchtverkeersleidingsdiensten verleend en IFR-vluchten worden gesepareerd van andere IFR-vluchten. Alle vluchten ontvangen voor zover uitvoerbaar luchtverkeersinformatie. Voor IFR-vluchten is permanente mondelinge lucht-grondcommunicatie vereist. Voor alle vluchten is een snelheidsbeperking van 250 kts aangewezen luchtsnelheid (IAS) van toepassing onder 3.050 m (10.000 ft) boven gemiddeld zeeniveau, behalve indien de bevoegde autoriteit om technische of veiligheidsredenen goedkeuring heeft verleend voor luchtvaartuigtypes die deze snelheid niet kunnen aanhouden. Voor alle IFR-vluchten is een luchtverkeersleidingsklaring vereist. Klasse E wordt niet gebruikt voor plaatselijke luchtverkeersleidingsgebieden.
6. Klasse F. IFR- en VFR-vluchten zijn toegestaan. Alle deelnemende IFR-vluchten ontvangen luchtverkeersadvisering en alle vluchten ontvangen op verzoek vluchtinformatie. Voor IFR-vluchten die deelnemen aan de luchtverkeersadvisering is permanente mondelinge lucht-grondcommunicatie vereist en alle IFR-vluchten moeten mondelinge lucht-grondcommunicatie tot stand kunnen brengen. Voor alle vluchten is een snelheidsbeperking van 250 kts aangewezen luchtsnelheid (IAS) van toepassing onder 3050 m (10000 ft) boven gemiddeld zeeniveau, behalve indien de bevoegde autoriteit om technische of veiligheidsredenen goedkeuring heeft verleend voor luchtvaartuigtypes die deze snelheid niet kunnen aanhouden. Er is geen luchtverkeersleidingsklaring vereist.
7. Klasse G. IFR- en VFR-vluchten zijn toegestaan en ontvangen op verzoek vluchtinformatie. Alle IFR-vluchten moeten mondelinge lucht-grondcommunicatie tot stand kunnen brengen. Voor alle vluchten is een snelheidsbeperking van 250 kts aangewezen luchtsnelheid (IAS) van toepassing onder 3.050 m (10.000 ft) boven gemiddeld zeeniveau, behalve indien de bevoegde autoriteit om technische of veiligheidsredenen goedkeuring heeft verleend voor luchtvaartuigtypes die deze snelheid niet kunnen aanhouden. Er is geen luchtverkeersleidingsklaring vereist.

Indeling in Klasse F dient een tijdelijke maatregel te zijn, die alleen wordt toegepast tot ze door een andere luchtruimclassificatie kan worden vervangen.

Luchtruimclassificatie 

Op de ICAO-kaart kun je zien tot welke klasse een luchtruim behoort. Voor zweefvliegers geldt: 

Klasse A : verboden voor zweefvliegers want in klasse A is alleen IFR-verkeer toegestaan. Klasse A luchtruim bestaat niet in België.

Klasse B : verboden voor zweefvliegers want er vindt geen ongecontroleerd VFR-verkeer plaats. Dit gebied is alleen toegankelijk met tweezijdig radiocontact. Een vliegplan is verplicht en er is separatie van al het verkeer. Een zweefvliegtuig dat steeds stijgt en daalt kan hier niet aan voldoen. Klasse B luchtruim bestaat niet in België.

Klasse C : alle burger en militaire TMA's, CTA's en AWY's. Zweefvliegers mogen er alleen komen als ze toestemming hebben gekregen van de verkeersleiding. Voor zweefvliegers zonder RT (bevoegdheid radio telefonie) zijn het dus altijd verboden gebieden.

Voorbeeld Luchtruimklasse C: TMA ONE A en TMA THREE van Beauvechain. 

Klasse D: alle CTR's in België, LILLE TMA TWO (ten Zuidoosten van Kortrijk) en LUXEMBOURGH TMA onder FL95. Zweefvliegers mogen alleen in een CTR’s komen als ze daar toestemming voor gekregen hebben. Voor zweefvliegers zonder RT (bevoegdheid radio telegrafie) zijn het dus verboden gebieden.

Voorbeeld Luchtruimklasse D: CTR van Kleine Brogel

Klasse E : daar is zweefvliegen toegestaan. Klasse E komt in België enkel voor in de LILLE TMA NINE ten Westen van Kortrijk.

Klasse F: Klasse F komt in België niet voor.

Klasse G: Klasse G bestaat uit het onderste resterende luchtruim. Zweefvliegen is daar toegestaan. Al het luchtruim dat geen classificatie heeft gekregen is klasse G. Behalve in CTR's (klasse C of D) heeft klasse G luchtruim de grond of de zee als ondergrens en als bovengrens het daarboven gelegen luchtruim. Er is geen verkeersleiding, de snelheid is tot 250 knopen beperkt. Vliegen volgens de zichtvliegvoorschriften is overdag toegelaten en radiocontact is niet vereist.

Onderstaande afbeelding geeft een doorsnede van het luchtruim van de grond tot FL115 wanneer het militaire luchtruim actief is, vanop de lijn Oostende - Brussel - Luxemburg.

1.7.2 TMZ (TRANSPONDER MANDATORY ZONE)

In een TMZ mag je vliegen, maar er moet dan wel met een werkende Mode-S SSR-transponder gevlogen worden (SSR=Secondary Surveillance Radar). In België is er overdag enkel een TMZ rond het vliegveld van Kortrijk. 's Nachts is heel het Belgische grondgebied een TMZ.

RMZ (RADIO MANDATORY ZONE)

Een RMZ is een Radio Mandatory Zone. Een gebied waarbinnen het meenemen en gebruiken van radioapparatuur verplicht is. Binnen deze gebieden geldt een uitluister- en oproepverplichting voor de vlieger. Ook hier bestaat er enkel een RMZ zone rond het vliegveld van Kortrijk. 

SERA zegt het volgende over een RMZ en TMZ.

SERA.6005 EISEN INZAKE COMMUNICATIE EN SSR-TRANSPONDERS

a) Radio Mandatory Zone (RMZ)

1. VFR-vluchten die worden uitgevoerd in luchtruimdelen van klasse E, F of G en IFR-vluchten die worden uitgevoerd in luchtruimdelen van klasse F of G die door de bevoegde autoriteit als Radio Mandatory Zone (RMZ) zijn aangemerkt, zorgen voor permanente mondelinge lucht-grondcommunicatie en brengen zo nodig tweewegcommunicatie tot stand op het gepaste communicatiekanaal, tenzij wordt voldaan aan alternatieve voorschriften die door de verlener van luchtvaartnavigatiediensten voor het desbetreffende luchtruim worden opgelegd.
2. Alvorens een RMZ binnen te vliegen, brengen piloten op het gepaste communicatiekanaal een eerste oproep tot stand, met vermelding van de aanduiding van het opgeroepen station, de roepnaam, het luchtvaartuigtype, de positie, het vliegniveau, de vluchtvoornemens en andere door de bevoegde autoriteit voorgeschreven informatie.

b) Transponder Mandatory Zone (TMZ)

1) Op alle vluchten die worden uitgevoerd in een door de bevoegde autoriteit als Transponder Mandatory Zone (TMZ) aangemerkt luchtruimgedeelte, geldt een verplichting tot het meenemen en gebruiken van SSR-transponders die functioneren in Mode A en Mode C of in Mode S, tenzij wordt voldaan aan alternatieve voorschriften die door de verlener van luchtvaartnavigatiediensten voor het desbetreffende luchtruimgedeelte worden opgelegd.

c) Als RMZ en/of TMZ aangemerkte luchtruimdelen moeten worden bekendgemaakt in de luchtvaartgidsen (AIP's). 

LUCHTRUIMCLASSIFICATIE ALS DE LUCHTHAVEN NIET ACTIEF IS

De CTR en TMA's van militaire vliegvelden van Beauvechain, Florennes, Koksijde en Kleine Brogel worden, als de luchthaven niet actief is, klasse G geklasseerd. Deze gebieden zijn dan vrij toegankelijk voor zweefvliegers.

Voor Florennes en Kleine Brogel is het echter belangrijk om 's morgens de NOTAMs te raadplegen: zij zijn regelmatig "van QRA". Dat wil zeggen dat er dan F-16s klaarstaan om indringers in het Belgische of Nederlandse luchtruim te onderscheppen. Het luchtruim wordt in zo'n geval onmiddellijk terug geactiveerd. Daarom moet je, wanneer je in de CTR of TMA vliegt, uitluisteren op de frequentie van de toren. Zodoende kan de verkeersleiding je verwittigen van zodra je het luchtruim moet verlaten.

Boven Florennes en Kleine Brogel bevinden zich respectievelijk de gebieden EBR06A tot op FL95 en EBR07A tot op FL75, met straal van 2 NM (3,7 km). Zonder expliciete toestemming van Defensie mat je deze gebieden niet binnenvliegen, ook niet wanneer het vliegveld niet actief is.

Het verboden gebied R07A en de gebieden R07B, CTR en TMA ONE waar men op de frequentie van de toren moet uitluisten wanneer R07B geactiveerd is per NOTAM. 

1.7.3 HET LFA G SYSTEEM

De afkorting LFA G staat voor "Low Flying Area class G", dus een gebied ongecontroleerd luchtruim op lage hoogte; De term is historisch gegroeid, en eigenlijk niet meer helemaal van toepassing, vermits de LFA G nu luchtruim bevat tot FL 90. (Zie verder voor een korte herhaling omtrent FL, hoogtemeterinstellingen, enz.) Verwar de term niet met de eigenlijke LFA's, namelijk trainingsgebieden voor militaire jets op zeer lage hoogte.

De LFA G vormt bepaalde delen gecontroleerd luchtruim om in ongecontroleerd luchtruim, speciaal ten behoeve van het zweefvliegen. De LFA G is opgedeeld in 3 verschillende schijven en/of gebieden. Eén of meerdere van deze gebieden kunnen geactiveerd worden. LFA G 2 en 5 moeten expliciet aangevraagd worden. De aanvraag voor de activering mag enkel gebeuren door daartoe aangeduide personen, in geen geval mag een onbevoegd persoon de activering vragen van een sector LFA G. Indien één van de sectoren van LFA G 2 of LFA G 5 actief zijn, wordt de informatie daaromtrent op de website van de LVZC gepubliceerd. Indien er geen informatie beschikbaar is, en indien er geen tegenbericht is in de NOTAM's, moet u veronderstellen dat enkel LFA G 1 actief is.

Desgewenst kan de activiteit van alle LFA G gebieden nagegaan worden bij skeyes. Dit kan telefonisch op het nummer van het Flight Information Center (FIC): 02/206.27.25, ofwel via de radio op de frequentie van Brussels Info, 126,900MHz. De activiteit van de LFA G gebieden kan je tijdens het weekend en op feestdagen terugvinden op de website van de Liga van Vlaamse Zweefvliegclubs (www.lvzc.be).

In de AIP zal je terugvinden dat de bovengrens van LFA G1, G2 en G5 gepubliceerd zijn als FL55 exclusief, FL75 exclusief en FL95 exclusief. In principe zijn de hoogst bruikbare Flight Levels dus respectievelijk FL50, FL70 en FL90. Deze laatste getallen worden ook zo vermeld in de voetnoot bij deze LFA G gebieden in de AIP. Hier gebruiken we dan ook FL50, FL70 en FL90.

Aangezien deze gebieden pas beginnen boven 4500 ft zal je ze niet terugvinden op de Low Air kaart van het NGI. Je zal ze dus zelf op je kaart moeten tekenen. Vraag hiervoor de hulp van een instructeur of volg de richtlijnen in de VFR-gids op de website van de LVZC.

Hieronder volgt een overzicht van de verschillende LFA G gebieden.

LFA G 1
LFA G 1 wordt automatisch actief bij dag buiten de uren van militaire operaties, en stelt luchtruim ter beschikking tot FL 50. Er moet dus geen aanvraag gebeuren, en de clubs worden niet verwittigd wanneer LFA G 1 actief is. Let op: het is uitzonderlijk mogelijk dat bepaalde gebieden uit LFA G 1 uitgesloten zijn, dit wordt dan gemeld in de NOTAM's.
De toestand met alle militaire gebieden gedeactiveerd, en met LFA G 1 geactiveerd, wordt voorgesteld op onderstaande kaart.

Maximum vlieghoogte wanneer LFA G1 actief is

LFA G 2
LFA G 2 is opgedeeld in drie sectoren: West, Noord en Zuid, en geeft luchtruim vrij tot FL 70. De gebieden worden voorgesteld op kaart nr 3. De activering ervan moet door een bevoegd persoon aangevraagd worden, de sectoren West, Noord en Zuid kunnen onafhankelijk van elkaar geactiveerd worden. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat sector LFA G 2 Zuid actief is, maar West en Noord niet. Indien één of meerdere sectoren actief zijn wordt dit meegedeeld aan de clubs.

Begrenzing LFA G2 W-N-Z

LFA G 3
Dit LFA G gebied is specifiek voor de clubs te Verviers en wordt hier niet verder behandeld. Meer informatie vindt u in de AIP op p. ENR 5.5 en de kaartjes in annex daarvan.

LFA G 5
LFA G 5 bestaat uit twee geografisch gescheiden gebieden boven de Ardennen, maar wordt als één geheel behandeld. LFA G 5 geeft luchtruim vrij tot FL 90. Zie kaart nr 4. De activering ervan moet door een bevoegd persoon aangevraagd worden, indien hij actief is wordt dit meegedeeld aan de clubs. Indien LFA G 5 actief is, wil dit NIET zeggen dat ook LFA G 2 West en/of Noord actief zijn.

Begrenzing LFA G5

HOOGTEMETERINSTELLINGEN BIJ GEBRUIK VAN DE LOW FLYING AREAS

Vermits men met een zweefvliegtuig de ganse tijd stijgt en daalt is het haast niet doenbaar om bij elke passage de hoogtemeter om te stellen van QNH naar 1013.25 en andersom. Vaak blijft daarom de hoogtemeter ook boven 4.500 voet ingesteld op de regionale QNH. Op deze manier kent men niet zijn hoogte uitgedrukt in FL, en omwille van de beperkte scheiding tussen het ongecontroleerde luchtruim en het verkeer erboven kan dit zeer gevaarlijk zijn. Een bijkomend probleem is dat in zweefvliegtuigen de hoogte meestal weergegeven wordt in meter in plaats van voet. Het is echter mogelijk een hoogte QNH in meter om te rekenen naar een FL, en andersom. Deze omrekening wordt weergegeven in de tabel hieronder.

Op de website van de Liga van Vlaamse Zweefvliegclubs, wordt deze omrekening automatisch voor u gemaakt aan de hand van de actuele QNH. Vergeet geen correctie te maken indien u op QFE vliegt… 

Voorbeeld: indien de maximale vlieghoogte op een bepaalde plaats FL 70 bedraagt, en de hoogtemeter werd ingesteld op 1030 hPa, dan mag u vliegen tot 2270 m. Merk op dat u in dit geval hoger mag vliegen dan volgens de vuistregel hoogte meter = hoogte voet x 0,3 = 2130 m, zonder rekening te houden met de luchtdruk.

Er moet echter op gewezen worden dat de procedure die hierboven beschreven wettelijk gezien niet toegestaan is, en dat men boven 4.500 voet AMSL de hoogtemeter verplicht moet instellen op 1013,25 hPa.

Om gemakkelijk te werken worden de hoogtes van verschillende flight levels doorgegeven via het bericht omtrent de LFA G dat verstuurd wordt vanuit de Liga.

Opgelet: deze waarden werden berekend in functie van de actuele regionale QNH van ’s morgens. Indien de hoogtemeter niet ingesteld werd op deze QNH, geeft de tabel foutieve waarden!! 

Tenslotte maken we opnieuw de doorsnede van Oostende, over Brussel naar Luxemburg, met LFA G1, G2 en G5 actief. Zoals je ziet valt hier ook het luchtruim van het militaire vliegveld van Beauvechain weg, alsook de TRA South.

1.7.4 AIRSPACE RESTRICTIONS: PROHIBITED (P), RESTRICTED (R) en  DANGER AREAS (D)

Bestudeer ook de PROHIBITED,  RESTRICTED en DANGER AREAS. Ze staan op de ICAO-kaart. 

• Prohibited Areas (EB Pxx), zijn gebieden waar niet gevlogen mag worden. Vroeger waren dit o.a. de koninklijke paleizen. Tegenwoordig zijn alle P-gebieden in België vervangen door R-gebieden.
• Restricted Areas (EB Rxx), zijn gebieden waarvoor beperkingen gelden, meestal wegens militaire activiteiten. in de AIP kun je lezen wanneer ze actief zijn en of ze door NOTAM geactiveerd worden.
• Danger Areas (EB Dxx), zijn gebieden waar bijvoorbeeld geschoten kan worden. Of je daar mag vliegen en onder welke voorwaarden staat in de AIP.
• Temporary Reserved Airspace (TRA), zijn gebieden voor testvluchten en militaire oefeningen. 
• Temporary Segrageted Area (TSA) luchtruimte met vastgestelde begrenzingen, waarvoor reserveren van luchtruimte is vereist, voor het exclusief gebruik door specifieke gebruikers gedurende een vastgestelde tijdsperiode.
• Low Flying Areas (LFA) worden gebruikt door militaire jets voor vluchten op lage hoogte. Je mag deze kruisen, maar je moet hier extra goed uitkijken voor militair verkeer.
• Helicopter Training Areas (HTA) worden gebruikt door militaire helikopters voor vluchten op lage hoogte. Je mag deze kruisen, maar je moet hier extra goed uitkijken voor militair verkeer.

Al deze zones zijn beschreven in de AIP: https://ops.skeyes.be/html/belgocontrol_static/eaip/eAIP_Main/html/eAIP/EB-ENR-5.1-en-GB.html#ENR-5.1

Een kaart met àlle verschillende luchtruimen in België kan je hier downloaden. Zoals je ziet is het Belgische luchtruim zéér complex en is het dus ook belangrijk om de kaarten correct te interpreteren.